Hayvan Refahı üzerine yazdığım yazılardan ikincis. Organik Tarımın kurumsallaşması ve Uluslararası ticarette başarısını sağlayan, ilk organik tarım standardını oluşturan IFOAM’ın Hayvan Yetiştiriciliği alanındaki Brliği olan IAHA tarfından Türkiye ve Ortadoğuda organik hayvancılık konusundaki broşürün 4. başlığı olan ‘Animal Velfare in Turkey’ isimli makaledir.15-17. sayfalarda yayınlanmıştır.
HAYVAN REFAHI VE TURKİYE – Mehmet Ufuk PEKER
İzmir İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü _Organik Tarım Birimi
<span class=”file”> March 2015 Newsletter – Middle East & Turkey</span>
Canlıların doğada varlıklarını sürdürebilmeleri ve yaygınlaşmaları gıda ihtiyaçlarını karşılamaları ile doğrudan ilişkilidir. Kıtlık dönemlerinde canlılar metabolizmalarını yavaşlatmak, göç etmek, diyetlerini değiştirmek gibi davranış biçimleri geliştirmektedir. Arkeolojik bulgular insanların da Neolitik çağa kadar benzer şekilde yaşayışa sahip olduklarını gösterir. Ancak bundan dokuz bin yıl kadar önce bu durum değişmeye başlamıştır. Neolitik Çağ adı verilen bu dönemde insan nüfusu hızla artmaya başlar (2. Demografik Devrim). İnsanın çeşitli aletler yapıp kullanmaya başladığı dönemden itibaren ikinci demografik devrim Neolitik çağda ortaya çıkmıştır. İki milyon yılda, alet kullanabilen insan (Birinci Demografik Devrim) bir kaç milyon nüfusa sahipken, Miladi takvimin başlangıç yılında, yalnızca sekiz bin yılda nüfus yüz milyon civarına ulaşmıştır.
İnsanlar ile hayvanlar arasındaki ilişkinin Neolitik çağdan önce başladığı düşünülmektedir. Bu ilişkinin ürünlerinden yararlanılan (et, süt, yün, deri) otçul sürü hayvanlarının diğer vahşi hayvanlardan korunması ile başlamıştır. Giderek bu hayvanların diğer hayvanlarla su ve otlak rekabetinden de korunmaya başladığına dair bulgular vardır. Ancak bitkilerin üretiminden sonra insanın hayvan beslenmesinde de ürettiği bitkisel ürünleri kullanmaya başladığı ve barınak, çit gibi tedbirlerle hem koruma, hem de kontrol altında tutma konusunda aşama kaydettiği, yani hayvansal üretimin gerçek anlamda başladığı dönem yine neolitik çağ olmuştur.
Arkeolojik kazılardan elde edilen bulgulara bakılırsa, zamanımızdan aşağı yukarı 11.000 yıl öncesinde insanoğlu sütü, eti ve postundan her an kolayca yararlanabileceği hayvanları evcilleştirmeye başlamıştı. İnsan sadece sığır, domuz, koyun, köpek ve keçi gibi hayvanları değil aynı zamanda tavuk, ördek, kaz gibi kümes hayvanlarını da bu dönemde evcilleştirdi. (Özbek 2010; Sayfa -80)
Neolitik çağda yaşanan bu önemli gelişmelerden sonra İnsanlık tarım ve hayvancılık konusunda uzun süre daha yavaş bir gelişme kaydetti. Tarım insanların çok zor koşullarda ve kısıtlı olanakların olduğu bölgelerde bile yaşayabilmesinin önünü açtı. Damızlık hayvanların seçiminden, ihtiyaç duyulan barınak özellikleri ve kullanılan alet ekipmana kadar her şeyin gelişimi geleneksel olarak aile içi aktarımlar ve yerel bilgi birikimiyle sınırlıydı. Göçler, savaşlar ve ticari ilişkilerle farklı toplumlardaki gelişmeler sınırlı şekilde birbirlerine aktarılabiliyordu.
Avrupa’da Rönesans dönemi ve Fransız devrimi ile feodalizmin yıkılması ile sanatın ve bilimin her alanında önemli gelişmeler yaşandı. Bu gelişmeler sanayi devriminin önünü açacaktı. İnsan refahının önem kazanması, bilgiye erişimin kolaylaşması ve sıradan halkın yönetime katılma hakkını talep etmeye başlaması ile birlikte Avrupa’da başlayan ekonomik, sosyal ve siyasi gelişmeler daha önce görülmemiş bir demografik devrimi gündeme getirdi. İki milyon yıllık insanlık tarihinde insan nüfusu 20. Yüzyılın başlarında bir milyar eşiğine ancak gelebilmişken 21. yüzyılın başlarında sekiz milyar civarına ulaşmıştır. Böylesi hızla artan nüfusun beslenmesi bitki ve hayvanların doğal potansiyellerinin üstünde üretime zorlanmalarıyla mümkün olabilecektir.
İnsanın 2 milyon yıllık refah arayışının son yüzyılda insanı getirdiği nokta, insanın doğaya üstünlük kurduğuna ilişkin bir kanıyı birlikte getirdi. Öyle ki insan yaşamak için doğaya ihtiyacı yoktu. Doğa artık İnsanın çevresinden ibaretti. İnsan çevresini dilediği gibi şekillendirebilirdi. Artan insan nüfusunun artan ihtiyaçları karşısında “minimum maliyet, maksimum verim, yüksek kâr” yasası gereği hayvanlar daha küçük alanlarda, asgari ihtiyaçlarını karşılamayan koşullarda ve daha fazla verimi en az maliyetle sağlayabilecek düşük kalitede yemlerle beslenmeye başladı.
Hayatının büyük bir kısmını bir kafeste yürümeden, kanat çırpmadan geçiren tavuklar; gün de 20 saatlerini bir padokta bağlı olarak geçiren, günde üç dört saat ahırlarının belki iki katı kadar bir yere havalandırmaya çıkarılan sığırlar… Adeta hayvanların birer canlı olduğu unutulmuştu. Hayvanlar birer makine gibi görülüyordu. Hayvanların birer canlı olduğunu gören, çektikleri acıyı, sıkıntıyı hisseden bazı insanların vicdanlarını derinden etkilemeye başladı.
Hayvan Refahı Kavramının Gelişimi
Orta Çağ Avrupa’sında Skolastik düşünce hayvanları ruhu, aklı ve zekası olmayan her tür davranışını içgüdüleri ile gerçekleştiren varlıklar olarak görmektedir. Bunun sonucu hayvanların acı çekebileceğine ilişkin görüşler yadırganıyordu. 17. Yüzyılda modern felsefenin kurucularından Descartes dahi hayvanların birer makineden farksız olduğu inancındaydı. Bunun sonucu olarak hayvan hakları Avrupa için tartışılır bir konu olmamıştı. Hayvanlara yapılan eziyete ilişkin ancak Rönesans döneminde tartışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunun sonucunda insan haklarının aksine hayvan haklarına ilişkin faaliyetler Avrupa’da daha ağır gelişmiştir. (Durakoğlu; Ay, Sayfa 192)
1822 yılında İngiltere’de Hayvanları Koruma Birliğinin kuruluşu ile birlikte, Avrupa’da modern anlamda ilk hayvan hakları ve hayvan koruma hareketinin başladığı kabul edilmektedir. Hayvan refahına ilişkin hareketler bu Birliğin çalışmaları ile gelişmeye ve Dünyaya yayılmaya başlamıştır. (Osmanağaoğlu-2005)
Hayvan hakları ve hayvan refahı hedefine yönelik ilk resmi adımlar 1900’lerin ortalarında atılmaya başlar. Dünya’da ilk kez Danimarka 1950 yılından hayvan haklarını yasal güvence altına almıştır. (Danimarka – Hayvanları Koruma Yasası) Ruth Harisson’ın “Animal Machines,” isimli eserinin 1964 yılında yayınlanmasının ardından ilk kez İngiltere’de 1967 yılında yayınlanan çiftlik hayvanlarının refahına ilişkin “Bambel Raporu” ile hayvan refahı kavramı resmiyet kazanmıştır. 15 Ekim 1978 tarihinde UNESCO tarafından Paris’te açıklan “Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi” hayvan refahının temel unsurlarını ortaya koymaktadır. Konu hakkındaki ilk Uluslar arası belge olması nedeniyle de önemlidir.
Türkiye’de Hayvan Refahı
Aslında tarihte hayvanlara kötü davranılmaması, kesim sırasında acı çektirilmemesi, aşırı yük taşıtılmaması gibi konularda oluşturulmuş kurallar her zaman var olmuştur. Osmanlı devletinde de bu tür buyruklar yayınlanmış, hayvan avının kesinlikle yasak olduğu, hayvanların su ve barınma ihtiyaçlarına ilişkin korular oluşturulmuş, sokak hayvanları için vakıflar kurulmuş, besin ve su ihtiyaçları karşılanmıştır. Anadolu’da sokak hayvanları, kuşlar ve vahşi hayvanlar için çeşmeler ve su yalakları yaptırılmıştır. (Gürler, Osmanağaoğlu-2012)
Ancak İstanbul’da sokak hayvanlarının sorun oluşturmaya başladığı tarihlerde Osmanlı’da sokak hayvanların şehirden sürgün edilmesine yönelik tedbirler alınması gündeme gelmiştir. Hayvanlara yapılan kötü muamele karşısında ülkedeki hayvan hakları konusundaki ilk sivil girişim olan Himaye-i Hayvanat Cemiyeti 4 Ekim 1912 tarihinde kurulmuştur. Sokak hayvanlarına yapılan kıyımı önlemek isteyen Osmanlı vatandaşları tarafından kurulan Dernek etkin bir mücadele ile sokak hayvanlarının itlafına ilişkin uygulamaları durdurmayı başarmıştır. Bu Dernek Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye Hayvanları Koruma Derneği adı altında İstanbul Merkezli ve çeşitli illerde şubeleri olan bir dernek olarak yeniden yapılanmıştır. (Melikoğlu-2009)
Cumhuriyet döneminde, 1926 yılında kabul edilen 904 sayılı “Hayvan Islahı Kanunu” hayvansal üretim ve veterinerlik uygulamalarına ilişkin olup, hayvanlara yönelik suçlar ceza yasası kapsamında değerlendirilmiştir. 765 sayılı eski Türk Ceza Kanununun 521’inci maddesinde “Her kim, bila mucip başkasına ait olan bir hayvanı öldürürse veya işe yaramayacak hale koyarsa sahibinin şikayeti üzerine dört aya kadar hapis ve yüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur” ve577’nci maddede “Bir kimse hayvanlara karşı insafsızca hareket eder veya lüzumsuz yere yaralar veya aşikar surette haddinden fazla yorulacak derecede zorlarsa binsekizyüz liraya kadar hafif cezayı nakdiye mahkum olur” hükümleri bulunmaktadır. Bu maddeler değişen ihtiyaçlara göre hayvanlara yönelik cinsel istismar ve bilişim suçlarını da kapsar hale getirilerek değişen ceza kanunlarında korunmuştur. (Gürler, Osmanağaoğlu-2012)
Türkiye hayvanların korunması konusunda mevzuatla ilgili gelişmeler şöyle sıralanabilir;
125 No’lu Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesini 18 Kasım 1999 tarihinde imzalamış, 28 Kasım 2003 tarihinde ise onaylamıştır.
123 No’lu Deney ve Diğer Bilimsel Amaçlarla Kullanılan Omurgalıların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi’ni 5 Eylül 1986 tarihinde imzalamıştır.
87 No’lu Yetiştirme Amaçlarıyla Muhafaza Edilen Hayvanların Korunması Hakkındaki Avrupa Sözleşmesi’ni 6 Haziran 2007 tarihinde imzalamıştır.
65 No’lu Hayvanların Uluslararası Taşıma Sırasında Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi ve 103 sayılı Ek Protokolüne sırasıyla 19 Aralık 1975 ve 19 Mayıs 1989 tarihlerinde onaylamıştır.
102 nolu Kesim Sırasında Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi, 17 Eylül 2007 tarihinde imzalamıştır.
Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metodlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik, 18.12.1994-22145 Resmi Gazete
5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu. 01/07/2004 Tarih ve 25509 Sayılı Resmi Gazete
5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu. 03/12/2004 Tarih ve 25659 Sayılı Resmi Gazete
Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik. 10/06/2005 Tarih ve 25841 Sayılı Resmi Gazete
5996 No’lu Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. 13/06/2010 Tarih ve 27610 Sayılı Resmi Gazete
Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı Taşra Teşkilatının, Görevleri, Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönerge, 18.02.2014 Tarih ve 13805938/MEV-2011-129-55 Sayılı Bakanlık Oluru
Çiftlik Hayvanlarının Refahına İlişkin Yönetmelik.23/12/2011 Tarih ve 28151 Sayılı Resmi Gazete
Yurt İçinde Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünlerin Nakilleri Hakkında Yönetmelik. 17/12/2011 Tarih ve 28145 Sayılı Resmi Gazete
Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği. 24/12/2011 Tarih ve 28152 Sayılı Resmi Gazete.
Hayvan Hastalıkları İle Mücadele Ve Hayvan Hareketleri Kontrolü Genelgesi. Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda Ve Kontrol Genel Müdürlüğü 02/01/2012 Tarih ve 001 Sayılı Genelge.
İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik 07.12.2010 Tarihi ve 27778 Sayılı Resmi Gazete
27778
Ülkemizde hayvan refahı tartışmaları Organik Tarıma ilişkin yasal düzenlemelerin tartışılmaya başladığı 1990’lı yıllarda ülkemizde kabul görmeye başlamıştır. Buna karşın ilk kez 1995 yılında yayınlanan “Bitkisel Ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metodlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik”te hayvan refahına ilişkin bir atıfta bulunulmamıştır.
Avrupa Birliği Mevzuatı ile uyum çalışmaları hayvan refahı konusunda ilk adımların atılmasını sağlamıştır. Hayvan refahı kavramına atıfta bulunan ilk yasal düzenlemeler 2004 yılında çıkarılan 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve 5262 sayılı Organik Tarım Kanunudur. 2005 yılında yayınlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’te hayvan refahına ilişkin düzenlemeler dikkate alınmışsa da doğrudan hayvan refahı kavramı tanımlanmamaktadır. 2010 yılında revize edilen yönetmelikte ise hayvan refahı özel olarak vurgulanmıştır.
2011 yılında yeniden yapılanan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yetki ve sorumluluk alanına ilişkin yasal düzenleme olarak yürürlüğe giren 5996 No’lu Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu, hayvan refahına ilişkin düzenlemelerin alt yapısını da oluşturmaktadır Bu kanun ve daha sonra yürürlüğe giren; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Taşra Teşkilatının, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönerge ile Hayvan Refahı ile ilgili çalışmalar Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının görev alanına dahil edilmiştir. 2011 yılında ise hayvan refahına ilişkin düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır.
Hayvan Refahı Kavramının Tanımı
Refah aslında net ve ortak tanımı yapılmamış bir kavramdır. Refah kavramı insanlar için kullanılan, bir kavram olarak, ekonomik ve sosyal ihtiyaçların giderilmesi, huzur, güven ve mutluluk gibi kavramlarla açıklanmıştır. İnsan refahı toplumun ekonomik seviyesi, sosyal koşulları ve kültürel özellikleri ile yakından ilişkilidir. İnsan refahının tanımı bu nedenle oldukça zordur. Tüm bu zorluklara rağmen; İnsanın yaşadığı toplumsal koşullara uygun olarak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayabilecek olanakların sağlanması ve güvence altına alınması yoluyla bireylerin huzur ve mutluluğunun artırılması tanımını oluşturmamız mümkündür.
Hayvan refahı ise esaret altında yaşayan, üretimde kullanılan, insanlar için maddi veya manevi değeri olan işlevler yerine getiren veya insanlarla aynı ortamı paylaşan tüm hayvanlar için ön görülmüş bir kavramdır. Hayvan mutluluğu, Hayvanın ihtiyaçlarının doğal yaşamına uygun bir şekilde karşılanması, hayvanın doğal davranışlarına uygun koşular ve barınakların sağlanmasına ilişkin bir kavramdır. Hayvan Refahını; Üretim, yük taşıma, gösteri, deney vb. nedenlerle insana bağlı olarak yaşayan evcil ve sokak hayvanlarının doğal yaşam biçimleri ve özgün davranışlarına uygun koşullarda ve hayvanın fizyolojik, biyolojik ve psikolojik bütünlüğünü bozmadan beslenme, dinlenme, egsersiz gibi ihtiyaçlarının karşılanması; Üretim faaliyetlerinin hayvanın sağlığını bozmayacak, hareketlerini kısıtlamayacak şekilde gerçekleştirilmesini sağlaması olarak tanımlanabilir.
Hayvan refahı açısından en geniş olanakları sağlayan üretim biçimi olarak organik tarımda hayvanların barınaklarının kapalı alanları dışında hem hayvan ihtiyaçları, hem de nitrat kirliliğini önleyecek şekilde gezinti alanlarının yeterli genişlikte olması da gereklidir. Hayvanların serbest sistem, toprakla temasını önlemeyen, korunaklı, kolay temizlenebilir, havalandırma olanakları yeterli, folluk, tünek, egzersiz rampaları gibi hayvanların özgün ihtiyaçlarını karşılayabilecek donanımları barındıracak şekilde hazırlanması gerekir. Organik tarım mevzuatına uygun ve temiz yem ile içme suyu niteliğindeki suya; ruminantların (sığır, koyun, keçi) çayır – meralara ulaşımın kolay olması, ter bezleri olmayan kanatlılar için gezinti alanlarında gölgeliklerin yapılması gibi önlemlerin alınması zorunludur.
Hayvan Refahının Hayvansal Üretime Etkileri
Hayvan refahı dikkate alınmadan yapılan hayvancılıkta hayvan başı üretim ve ürün kalitesi kesin olarak düşmektedir. Ancak sıkışıklık gibi nedenlerle metre kare hesabı üretimin arttığı, ancak kalite değerlerinin kesinlikle düştüğü söylenebilir. Hayvan hastalıkları ile mücadelenin zorlaşması da yine hayvansal ürünler açısından ciddi sıkıntılara neden olmaktadır.
Hayvanların doğalarına aykırı koşullarda yaşamasının sağlıklarını bozduğu, hayvansal ürünlerde sorunlara yol açtığına ilişkin çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Et, süt ve yumurtada karşılaşılan antibiyotik, stres sonucu hayvanların bağışıklık sisteminin gerilemesi hatta çökmesi ile ilişkilidir. Doğalarına aykırı koşullarda, egzersiz yapmadan fazla üretime zorlanan hayvanlarda ortaya çıkan stres hayvan sağlığını bozmaktadır. Sıkışık ortamda hastalıkların bulaşma riski arttığından, antibiyotikler yem katkı maddesi gibi hayvanlara sürekli verilmektedir. Antibiyotikli ürünlerle beslenmek insanlarda sağlık sorunları yaratır. Aynı zamanda insan vücudundaki hastalık etmenlerinin antibiyotiklere dayanıklılık kazanmasının önünü de açar. (Duru, Şahin-2004)
Stres sonucu hayvanların ürünlerinde sağlıklı besin maddelerine olumsuz etkilerde bulunduğuna ilişkin bulgular vardır. Hayvanların stresle başa çıkmak için ürettiği hormon ve enzimlerin de ürünlerine geçtiği ve bu insan sağlığı açısından risk oluşturduğuna ilişkin çalışmalar da mevcuttur. (Handan H. ARSLAN ve arkadaşları)
Yumurta üretimi açısından kafes ve serbest yetiştirme sistemlerini karşılaştıran çalışmalarda serbest sistemde yetişen tavuklarda E, A, B<sub>12</sub> vitamini, omega-3 yağ asidi gibi yumurta kalitesini olumlu etkileyen maddelerin arttığını, hastalık ve ölüm oranlarının azaldığına ilişkin bulgular vardır. (Şekeroğlu, Sarıca-2005)
Toprakla doğrudan temas etmeyen, doğal beslenme olanaklarından yararlanamayan hayvanlardan elde edilen ürünlerde selenyum ve çinko gibi bazı maddelerin eksik olduğuna dair bulgular da dikkat çekmektedir. Son dönemde ülkemizde ticari olarak satışa sunulan ‘selenyumlu yumurta’ bu konuda önemli bir göstergedir. Selenyum bağışıklık sistemini güçlendiren, sakinleştirici etkisi bulunan bir madde olarak bilinmektedir. Hamile beslenmesinde ve çocuklarda görülen zihinsel sağlık sorunlarının önlenmesinde önem taşımaktadır. Ayrıca çağımızın vebası olarak bilinen AIDS’i, yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan kataraktı ve bazı virüslerin (grip) toksititesini, birçok kanser tipini, yaşlanmayı, kan pıhtılaşmasını, hipertansiyonu, kalp hastalıklarını, romatizmal ağrıları, guatrı, astımı, şeker hastalığını ve artriti önlediği belirtilmektedir. (Şimşek A. ve Ark. 2004)
Uygulamada Hayvan Refahı
Hayvan refahı konusunda mevzuattaki gelişmeler içerik bakımından umut verici olsa da, uygulamaya yönelik sorunların tam olarak giderilmesi zaman alacak gibi görünmektedir. Hayvan Refahı uygulamalarında en büyük problemler izlenebilirlik, alışkanlıklar ve işletme büyüklükleri ile ilgilidir.
İzlenebilirliğin sağlanmasında kayıt ve numaralama önemlidir. İşletme numarası, işletme kaydı, kulak küpesi ve numaraları önemlidir. Bu sistemle kayıtlandırılan işletme ve hayvanlar Hayvancılık Bilgi Sistemi, Arıcılık Kayıt Sistemi, e-ıslah, Süt kayıt Sistemi, Kırmızı Kayıt Sistemi, Süt Kayıt Sistemi, Kırmızı Et Kayıt Sistemi, Koyun Keçi Bilgi Sistemi ile kayıt altına alınmaktadır. Ayrıca Organik tarımda (OTBİS-Organik Tarım Bilgi Sistemi) ve iyi tarım uygulamaları da kendi sistemleri içerisindeki hayvanları takip etmektedir.
Hayvanların beslendiği işletme, tabii tutuldukları uygulamalar, doğum bilgileri, hastalık ve veterinerlik uygulamaları, satış ve nakilleri, ölüm ve kesimlerine ilişkin bütün bilgiler bu kayıt sistemleri ile takip edilmektedir. Hayvanların soy kütüğü takip altında tutularak üretici elinde hayvan ıslahı ve hayvan gen kaynakları da izlenmektedir.
İşletme ruhsatı verilirken hayvan barınaklarının, kullanma suyunun, atık kontrolünün ve diğer işletme olanaklarının hayvan refahı açısından uygunluğu denetlenmektedir. Hayvan nakillerinde İl ve İlçe Gıda Tarım Hayvancılık Müdürlüklerine bildirim yapılır. Hayvanların sağlık muayenesi ve aracın uygunluğuna bakılarak bir belge düzenlenir. Kesim belgesi olmayan hayvanların kesimine izin verilmez. Kulak küpesi ve kaydı olmayan hayvanların kesimi ve ürünlerinin satışı yasaktır.
Türkiye’de en büyük problemlerden biri alışkanlıklardır. Toplumun alışkanlık haline getirdiği davranış biçimlerinden kopması zor olmaktadır. Bu durumda denetim mekanizmaları önem kazanmaktadır. Özellikle mezbaha, hayvan pazarı gibi yerlere yönelik sıkı denetimler ve yol kontrolleri sayesinde olumlu değişimler yaşandığı gözlenmektedir.
Hayvan Refahında çözümü en zor olan konulardan biri her halde işletme büyüklükleridir. Çok büyük işletmeler yeni yatırımlarda zorlanmazken, eski yatırımları için ayrıcalıklar talep etmektedir. Orta ölçekli işletmeler ise sermaye olanakları yönünden uyumda zorlanmaktadır. Türkiye’de sayıları giderek azalsa da büyük oranda küçük işletmelerin varlığı dikkate alınmalıdır. Kayıtlı olsalar da takipleri zordur. Hayvan refahına ilişkin istenmeyen uygulamaların en çok yaşanma ihtimalinin olduğu işletme tipidir.
Sonuç Olarak;
Sorunun kaynağında siyasal değil ekonomik ve sosyal sorunlar yatmaktadır. Hayvan refahının güvence altına alınması açısından; Hayvan refahı uygulamalarına yönelik destek çıkarılması ve küçük işletmelerin kooperatif, birlik gibi örgütlerin çatıları altında ve iç denetim mekanizmalarıyla hayvansal üretim yapmalarının sağlanması önerilebilir. İnsanların bir arada yaşadıkları, ürünlerinden yararlandıkları hayvanlara saygı duymalarını sağlamak çözüm için en önemli adım olacaktır.
İnsan hayvan refahının ahlaki ve vicdani yönünü tekrar hatırlamalıdır. Her türlü ürünlerinden yararlandığımız hayvanlar kendini savunma olanağından yoksundur. Tamamen esaret koşullarında yaşamını sürdüren, yaşamını sonlandırma hakkını kendimizde görebildiğimiz, yaşamını sürdürmek, üremek üzere ürettiği ürünlere el koyduğumuz canlıları, adeta cezalandırır gibi olumsuz koşullarda
